فناوری و ارتباطات امروز به رکن اساسی زندگی مردم جهان تبدیل شده و در ایران نیز به تبع آن زیست مردم در این فضا شکل گرفته است. امروز دیگر نمیتوان فضای مجازی را یک فضای غیرواقعی و فقط سرگرمکننده دانست؛ زیست آموزشی، اقتصادی، مالی، فرهنگی و تعاملات بینالمللی در این فضا به طور کلی شکل گرفته و بیتوجهی به این فضا لطمات جبرانناپذیری برای آینده هر جامعهای دارد.
«مسعود پزشکیان» رئیس دولت چهاردهم در ایام تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری، دست بر نکتهای گذاشت که در سال های اخیر به یک مطالبه عمومی تبدیل شده است؛ کسب و کارهای مختلف، دانشجویان، شرکتهای دانشبنیان، شرکتهای بازیسازی و هزاران قشر دیگر که در جامعه زندگی میکنند، مطالبه رفع محدودیتهای متعدد در فضای مجازی را دارند و پزشکیان با مطرح کردن ناکارآمدی فیلترینگ قول داد که به هر شکلی که میتواند و امکانش فراهم است، در پرتو وفاق این محدودیتها رفع شود.
تازهترین اظهار نظر پیرامون مساله رفع فیلترینگ که به تازگی در رسانهها بازتاب داشته، مربوط به «سعیدرضا عاملی» عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی است. وی در یک برنامه تلویزیونی گفت که ممکن است مساله رفع فیلترینگ در جلسه این هفته شورای عالی فضای مجازی به نتیجه برسد.
اکنون بیش از ۲ سال از فیلتر شدن اینستاگرام و واتساپ و پنج سال از فیلتر شدن تلگرام در ایران میگذرد؛ در آن زمان هر کدام به دلایل اعلام شده به طور موقت مسدود شدند، اما بازگشتشان به نسخه بدون فیلتر تاکنون معلق مانده است.
عزم دولت چهاردهم برای رفع فیلتر
مجموع عملکرد، اظهارنظرها و اقدامات انجام شده در ماههای گذشته از عمر دولت چهاردهم بر این گزاره مُهر تایید میگذارد که رئیس جمهور و دولتمردانش به جد به دنبال رفع فیلتر هستند و برای رسیدن به این هدف، به دنبال اقدامات آنی و ضربتی نیستند بلکه می خواهند همه بازیگران حوزه فضای مجازی به این نقطه اشتراک و مفاهمه برسند تا توافقی که حاصل می شود، پایدار باشد نه اینکه باز هم به هر دلیلی فیلترینگ به فضای مجازی بازگردد.
در همین راستا ۱۲ آذرماه، رئیس جمهور در گفتوگوی تلویزیونی با مردم به موضوع فیلترینگ پرداخت و گفت: در موضوع رفع فیلترینگ اگر بخواهیم بر مبنای وفاق ملی پیش برویم، باید سران قوا به یک زبان مشترک برسند. رهبر انقلاب نگفتند اینترنت را فیلتر کنید، بلکه گفتند حاکمیت کنید اما اینها همه چیز را فیلتر کردند.
وی افزود: برای رفع مساله فیلترینگ باید ساختار مشخص داشته باشیم، سران قوا باید به یک زبان و نگاه مشترک برسند، پس از آن شورای عالی فضای مجازی نیز باید موافقت خود را اعلام کند. در نشست سران قوا با کارشناسان سه گزینه مطرح شد و به توافق هم رسیدیم. در شورای عالی فضای مجازی، دیدگاههای خاصی وجود داشت، کار به کارشناسان ارجاع شد و در حال برررسی است.
رئیس جمهور در صحبتهایش به بیانات رهبر انقلاب نیز اشاره کرد و گفت: ایشان نیز به هیچ وجه نگفتهاند فیلتر کنید، گفتهاند امنیت سیستم را در دست داشته باشید اما فیلتر کردهاند و نارضایتی بزرگی هم ایجاد کردهاند.
استدلال موافقان فیلترینگ شنیده شد اما اقبالی نداشت
در همین زمینه وزارت ارتباطات اعلام کرده است که برای رفع مشکلات موجود به کار کارشناسی اعتقاد دارد. در این مسیر نیز با همین اعتقاد پیش رفت و طرحی را ارائه کرد که حاصل بررسی دقیق آسیبهای حاصل از فیلترینگ است.
در ماههای گذشته که دولت پیگیر رفع فیلترینگ بود، برخی از بازیگران این عرصه که شاید به دلایل مختلف موافق رفع فیلتر نبودند، این را بارها به صراحت یا در لفافه اعلام کردند تا شاید استدلالهای آنان برای تداوم فیلترینگ مورد اقبال عمومی قرار گیرد اما این تضارب آرا و دیدگاهها نشان داد که فیلترینگ نه تنها نتیجههای مورد نظر را نداشته بلکه تردیدی در رفع آن نیست و هرچه سریعتر باید غل و زنجیر بسته شده به پای کسب و کارها و زندگی مردم باز شود.
در یکی از این اظهارنظرها گفته شد که به مدد فیلترینگ، برخی سکوهای اینترنتی اثرگذار و صاحبنام در کشور رشد کردند و نسخه ایرانی نرم افزارهایی چون آمازون، ویز و یوتیوب به تلفن همراه هموطنان راه یافت که چنین دیدگاههایی واکنش صاحبان این کسب و کارها را به دنبال داشت که خواستار رفع فیلترینگ شدند تا در فضایی سالم و رقابتی بتوانند با مشتریان خود تعامل کنند.
در این زمینه، «حسین سیمایی» صراف وزیر علوم، تحقیقات و فناوری نیز در جشنواره فارابی حکمرانی علمی را به معنی شنیده شدن صدای علم دانست و گفت: تحقیقات شاهدمحور امروز به ما پایان سیاست فیلترینگ را اعلام کرده است.
برگزاری جلسات متعدد با صاحب نظران و رسیدن به نقطه اشتراک
البته در این مدت وزارت ارتباطات نیز فعال بود و جلسات متعددی را با صاحبنظران این عرصه داشت، به طوری که به گفته «ستار هاشمی» وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، اکنون همه افراد به این نتیجه رسیدهاند که فیلترینگ به شکل کنونی کارآمد نیست و باید تغییر کند.
شکل گرفتن این نگاه و توافق نظری که به وجود آمده است حاصل ساعتهای طولانی پژوهش دقیق بوده که توانست بیشتر افراد موثر در رفع یا ادامه فیلترینگ را قانع کند؛ هر چند هنوز در بین این افراد تعدادی وجود دارند که به طور عمیق با رفع فیلتر مخالف هستند.
وزیر ارتباطات معتقد است، اینکه بیش از ۸۳ درصد از کاربران فضای مجازی از فیلترشکن استفاده میکنند، نشان میدهد مطالبه رفع فیلتر چقدر جدی و ضروری است و نکته اینجاست که طبق برآوردهای شرکت ارتباطات زیرساخت نیمی از اینترنت کشور در فیلترشکنها رد می شود و همین مساله باعث کندی در دسترسی به سامانه ها و نشانی های اینترنتی می شود.
هاشمی درباره آخرین وضعیت رفع فیلتر نیز گفته است که این کار به صورت مرحلهای انجام خواهد شد که این موضوع در مرکز ملی فضای مجازی در حال بررسی و جمعبندی است و بر این اساس به نظر می رسد اگر بناست که در جلسه آتی شورای عالی فضای مجازی تصمیمی برای رفع فیلتر گرفته شود، کار آنی و یکباره نباشد.
امید است همانطور که رجیستری گوشی آیفون با وفاق و قبول نظارت کارشناسی و مطالبه بخشی از مردم به نتیجه رسید، «وفاق» درباره رفع فیلترینگ نیز خودی نشان دهد تا این چالش بزرگ و به ظاهر حلنشدنی در کشور به بهترین شکل ممکن رفع شود.