شهر بم در استان کرمان ۲۱ سال پیش در همین روز، پس از چند پیش‌لرزه در ساعت ۵:۲۶ بامداد با زلزله ای به بزرگای ۶.۵ ناشی از حرکت گسل لرزه‌زای بم لرزید و در نتیجه این رخداد لرزه‌ای به شدت آسیب دید و خسارات و تلفات زیادی را تجربه کرد.
این زلزله فاجعه‌بار جان حدود یک‌سوم از ساکنان شهر بم را گرفت، حدود شصت هزار مجروح بر جای گذاشت و علاوه بر تخریب ساختمان‌ها و بناهای تاریخی این شهر از جمله ارگ تاریخی بم و بازار بم، کشور را در اندوهی عمیق فرو برد. رخدادی که تنها بهبود آثار محسوس و فیزیکی آن و بازسازی شهر بیش از ۳ سال طول کشید ولی همیشه و همواره جان‌های آسیب‌دیده از آن زخمی خواهد بود.
انجمن ترویج علم ایران امروز که روز ملی ایمنی در مقابل زلزله نیز نام دارد، جلسه‌ای مجازی با حضور کارشناسان مسائل زلزله با نام بم، ۲۱ سال پس از زمین‌لرزه؛ بازخوانی تجربه‌ها و درس‌ها برگزار کرد.
مهدی زارع در این جلسه یکی از آثار زلزله در شهر بم استان کرمان را تربیت نسلی از محققان زلزله‌شناسی دانست و ادامه داد: افرادی که در شاخه‌های دیگر این حوزه فعال بودند، بعد از زلزله بم به گرایش زلزله‌شناسی روی آوردند. همچنین بعد از زلزله بم هشدار خارج شدن از خانه‌ها داده می‌شود که این یکی از درس‌های زلزله سال ۸۲ بم است.
وی توضیح داد: در روز و ساعت‌ها قبل از زلزله بزرگ بم، زلزله‌هایی رخ داده بود، ولی هشداری برای خروج مردم از خانه‌ها و حضور در فضای داده نشد. به همین دلیل در خوابگاه دانشگاه‌های پیام نور و دانشگاه آزاد بسیاری دانشحویان جان خود را از دست دادند،
استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی با تاکید بر اهمیت توسعه پایدار و متناسب در کشور اظهار داشت: توسعه ناپایدار بعد از این حادثه به خصوص در شهرها همچنان ادامه دارد؛ از آن زمان تاکنون۲۰ میلیون نفر به جمعیت ایران اضافه شده که بیشتر آنها در شهرهای بزرگ و مراکز استان ها مستقر شده‌اند، تعداد قابل توجهی نیز در تهران و اطراف تهران هستند. امروز نسبت به ۲۱ سال قبل تمرکز جمعیتی بیشتری را در نزدیکی شهرها داریم؛ شهرهایی که حدود ۸۰ درصد آنها یا در پهنه گسل‌های فعال یا نزدیک گسل‌های فعال قرار دارند و این تهدید جدی برای ایمنی شهرهای ایران است.
عضو هیات‌مدیره انجمن ترویج علم ادامه داد: بنابراین ابتدا باید بدانیم چه درصدی از ساختمان‌هایی که به مناطق مختلف کشور اضافه شده است، در برابر زمین‌لرزه تاب آوری دارد. همانطور که حوادثی مانند زلزله ۲۱ آبان ۱۳۹۵ ازگله و سرپل ذهاب نشان داد تلفات در افراد ساکن در نزدیکی یا داخل شهر سر پل ذهاب و در محلات جدید، بیشتر بود و خانه‌های جدید که بسیاری از آنها در سر پل ذهاب در جای نامناسب با کیفیت بسیار پایین احداث شده بودند و تاب‌آور نبودند موجب تلفات بالا شدند.
وی با ارائه مثالی از زلزله‌ها در کشورهای دیگر گفت: همین امر در زلزله ۱۷ بهمن ۱۴۰۱ (۶ فوریه ۲۰۲۳) ترکیه دید شد و بیش از ۷۰ درصد تلفات حدود ۵۱ هزار نفری رسمی این زلزله در بناها و مراکز آپارتمانی شهری و جدید بود. در حالیکه بناهایی که حتی ۱۵ سال قبل از ۲۰۲۳ ساخته شده بودند، این میزان آسیب و تلفات نداشتند.
پدیده جدید بناهای بی‌کیفیت
زارع نتیجه گرفت: در کشورهایی؛ مانند ایران و ترکیه با پدیده‌ای به نام بناهای جدید روبرو هستیم که بسیاری از این بناها به خصوص آنها که در مناطق حاشیه‌ای، به شکل ساختمان‌های تعاونی انبوه سازان یا برای نمونه در ایران در قالب مسکن مهر ساخته شده اند، تاب‌آور نیستند.
استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله افزود: موارد تلفات مسکن مهر در زلزله ۲۱ مرداد ورزقان ۱۳۹۱، زلزله ۲۷ مرداد ۱۳۹۳ مورموری ایلام و زلزله ازگله سرپل ذهاب، همچنین زلزله با بزرگای ۵.۱ در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۹ در دماوند به اندازه‌ای بود که این بناها نمره ردی از جهت تاب‌آوری در برابر زلزله گرفتند. همین مورد را به شکلی شدیدتر در کشور ترکیه می‌بینیم و نتیجه آن را در زلزله بهمن ۱۴۰۱ به شکل محسوس مشاهده کردیم.
همین امر موجب می‌شود برای هر رخداد لرزه‌ای که در یک منطقه جمعیتی رخ دهد، انتظار تلفات بالا داشته باشیم. زلزله‌هایی با بزرگای زیاد مانند زلزله ۲۷ فروردین ۱۳۹۲ سراوان با بزرگای ۷.۲ به این دلیل تلفات زیادی نداشت که در منطقه خالی از سکنه رخ داد.
زارع نتیجه گرفت: بنابراین ما بعد از زلزله بم با زلزله ای روبرو نبودیم که کانون آن در مجاورت شهری با حداقل جمعیت ۵۰ هزار نفری باشد، به همین دلیل تلفات زلزله‌ها کمتر از ۱۰۰۰ نفر و معمولا بین ۳۰۰ تا ۶۰۰ نفر متغیر بوده است. ولی معنی آمار این نیست که اگر زلزله بم ۳۰ هزار تا تلفات داشت و سرپل ذهاب ۶۰۰ نفر کشته شدند، ما ایمن شده ایم. تلفات کمتر به دلیل کم‌جمعیتی پهنه کانونی زلزله بوده است.
وی تاکید کرد: البته نباید از کارهای مثبتی که بعد از لزله بم شده است غافل شد، ولی باید دقت و توجه داشت اگر زمین لرزه شدید در پهنه جمعیتی رخ دهد، با تبعات بزرگ از نظر انسانی روبرو خواهیم بود. ابتدا باید این واقعیت تلخ را باید بپذیریم و برای حل آن از جهت علمی و اجرایی اقدام کنیم.