اگرچه به باور اقتصاددانان تورم بلندمدت در اقتصاد ایران ناشی از سلطه مالی دولت بر اقتصاد است که دهه ها به طول انجامیده و همچنان ادامه دارد اما نمی توان از تاثیر نرخ سود بر تورم چشم پوشی کرد و از این رو می توان رابطه متقابلی را برای نرخ سود و تورم در نظر گرفت.

البته اقتصاددانانی چون تیمور رحمانی استاد اقتصاد دانشگاه تهران عقیده دارند که همین نرخ سود پول در نظام اقتصادی نیز ناشی از میل دولت ها به خرج کردن حتی فراتر از منابع درآمدی دولت هاست که سبب می شود تا نرخ بهره با توجه به محدودیت های منابع مالی رو به افزایش باشد.

در چنین دیدگاهی اگر سلطه مالی عام دولت متوسط نرخ تورم ۲۰ درصد را شکل دهد، سیاستگذار پولی نمی تواند نرخ تورم را حول ۱۰ درصد تثبیت کند و اگر سلطه مالی عام دولت متوسط نرخ تورم ۱۰ درصد را شکل دهد، سیاستگذاری پولی نمی تواند نرخ تورم را حول ۵ درصد تثبیت کند.

بر اساس ارزیابی هایی که بانک مرکزی در سال های اخیر در حوزه نرخ سود داشته، چند دلیل را برای بروز نرخ سود بالا شناسایی کرده که تورم انتظاری مهمترین آن است.

تورم انتظاری چیست و چرا مهم است؟

انتظارات تورمی همان انتظاری است که مردم از نرخ تورم در آینده دارند و همین چشم انداز بر آینده رفتارهای اقتصادی آنان اثرگذار است؛ به همین دلیل کارشناسان اقتصادی بر این باورند تورم انتظاری نقش اصلی را در تعیین نرخ بهره اسمی، ایفا می کند؛ البته، این بدان معنی نیست که در کوتاه مدت عوامل دیگر نمی توانند سبب تغییر قابل توجهی در نرخ بهره حقیقی در اقتصاد شوند.

در توضیح این پدیده باید گفت که افزایش نرخ تورم انتظاری سبب افزایش نرخ بهره اسمی می شود زیرا با افزایش نرخ تورم انتظاری و انتظار کاهش قدرت خرید، صاحبان منابع مالی خواهان افزودن نرخ تورم انتظاری به نرخ بهره حقیقی موردنظر هستند تا آنان را در مقابل کاهش قدرت خرید محفاظت کند.

چرا نرخ تورم انتظاری دچار افزایش می شود؟

دلیل اصلی افزایش نرخ تورم انتظاری و آن هم تورم انتظاری بلندمدت، تداوم تورم های بالا برای مدتی قابل توجه است زیرا هنگامی که یک تکانه تورمی رخ می دهد و به سرعت ناپدید می شود، عاملان اقتصادی را به این نتیجه نمی رساند که قرار است نرخ تورم برای مدتی قابل توجه بالا باقی بماند اما هنگامی که برای چندین سال نرخ تورم بالا باقی می ماند، فعالان اقتصادی یاد می گیرند و چنین تلقی می کنند که موانع ماندگار بر سر راه کاهش تورم وجود دارد و قرار نیست نرخ تورم به سرعت تغییر مسیر دهد و همین موضوع سبب افزایش نرخ تورم انتظاری یا انتظار تداوم تورم بالا نزد فعالان اقتصادی می شود.

شاهد مثالی این موضوع، شرایط کنونی اقتصاد ایران است؛ افزایش نرخ تورم و تداوم آن از سال 1397 تاکنون سبب افزایش نرخ تورم انتظاری شده و به تبع آن افزایش نرخ بهره اسمی در اقتصاد را به دنبال داشته است؛ گویی صاحب منابع مالی به این جمع بندی رسیده است که چون قرار نیست نرخ تورم چندان کاسته شود و قرار نیست نیروی کاهش قدرت خرید منابع مالی واگذارشده متوقف شود، پس باید نرخ سود اسمی افزوده شود و کاهش قدرت خرید را تا حدی جبران کند.

برای درک بهتر این موضوع بهتر است بازار اوراق بدهی دولت که از آبان ۱۳۹۴ به اقتصاد ایران راه یافت، مورد تحلیل قرار گیرد زیرا نرخ بازدهی این اوراق یکی از دقیقترین نرخ سودهای بدون ریسک موجود است؛ از این رو پژوهشکده پولی و بانکی در گزارشی به بررسی نرخ سود در بازار بدهی پرداخته است که نشان می دهد بین نرخ سود و تورم انتظاری رابطه معناداری وجود دارد.